Thursday 1 October 2015

हांस्न सिक्नुहोस्, जीवन सुन्दर रहनेछ (प्रेरणादायी लेख-10 )

हांस्न सिक्नुहोस्, जीवन सुन्दर रहनेछ          
-भीमसेन सापकोटा

"संसारमा तीन प्रकारका मानिस हुन्छन्कोहि आँफैं देख्छ , कोहि देखाए पछि देख्छ  कोहि जति देखाए पनि देख्दै देख्दैन  "-लिओनार्दो दा भीन्चि 


जापानमा  मन्दिरहरूका  द्वार अगाडि राखिएका  दुईवटा बाघका मुर्तीहरू   मध्ये एकको मुख खुला   अर्को को मुख बन्द गराइएका छन्  हेर्दा सामान्य लागे पनि यी कलामा   ठुलो जीवन दर्शन अटाइएका छन्।   जस मध्ये भाले बाघ को मुख खुला  हुनुको अर्थ खराव विचार , ब्यवहार  दुषित आत्मा हरूलाई डरदेखाएर भागाउनका लागि हो भने बघिनीको मुख बन्द गराइनुको  अर्थ राम्रा , विचार , सकारात्मक  भाव  असल कुरालाई आँफैमा बचाइ राख्नु हो 
  हरेक दिन हाम्रो समाजमा ,सङ्गतमा राम्रा   दुषित  सबै खाले मनिस सङ्ग हेलमेल हुने गर्छ  अझ राम्रा   कमैं भेटिन्छन्। जब हामी नराम्रा बाट आफु प्रभावित भन्छौ , त्यतिबेला हाम्रो राम्रो पन गुम्छ  हामी हामी  बन्दैनौ  
त्यसैले आफु आफैं भएर बांच्न बघिनी ले झैं राम्रा कुरा आफु भित्रै बचाउनु राम्रो हुन्छ  यो कला संग पुर्वीय विद्वान चाणक्य सहमत हुंदै भन्छन्  " बुद्दीमान मानिस थोरै बोल्छ , धेरै सुन्छ  धेरै विचार गर्छ '
मान्छे कहिले डर बोल्छ , कहिले रहर बोल्छ ,कहिले औपचारिकता   कहिले वाध्यता बोल्छ ,आफ्नै कुरा  मुश्किलले बोल्न सक्छ  -आफ्नो प्राकृतिक बोली बोल्न सकिएन भने मानिस बेचैन  बन्छगुम्सिएका भावहरूले दु: मात्र हैन रोग समेत  निम्त्याउने आयुर्वेद चिकित्साको सिद्दान्त  तसर्थ कम बोल तर आफ्नै   बोली बोल  यो सुखको कारक  हुन्छ     
तिमीलाई अरूकोमुख बाट जस्तो शब्द सुन्ने विचार हुन्छ आफु त्यस्तै बोल्ने प्रयास गर  हांसो दिंदा हांसो  फर्कन्छ  रिस दिंदा रिसै फर्कन्छ  नराम्रो कुरा बोल्नै पर्दा  पनि शब्द मात्र फेर बदल गरियो भने यसले सबैलाई लाभैलाभ पुर्याउंछ  अक्सर गरेर हामीले  अरू प्रति आभारी का शब्द बोल्न कन्जुस्याइं गरेनौंभने कम्तिमा मनको मैलो त्यत्तिकै निखार्ने बानी हुन्छ 
मनलाई सुखको अवस्थामा पुर्याउने विभिन्न उपाय मध्ये मनोविज्ञानले हास्न सक्नुलाई ठुलो उपल्ब्धी ठहर्याएको   जो सँग भेटहुंदा पनि कटुता नराखि
मुस्कुराउने  दिनमा पटक पटक खुलेर हांस्न सक्ने मानिस र्हिदय रोग बाट टाढा हुन सक्ने  एक अनुसन्धानले देखाएको   यसै कारण संसारका विभिन्न  देशमा हांस्य क्लव हरू खोलिएको पाईन्छ  हांसो ले जीवनमा उत्साह लिएर अांउछ 
 चाणक्य सूत्रमा भनिएको  '“निरुत्साहाद् दैवं पतति|“
निरुत्साहित  हास्न नसक्ने मान्छे ले आफ्नो भाग्य नै गुमांछ  हांस्न नसक्ने निरास मानिसहरू तनाव  मुटु रोगका शिकार हुन्छन्।  स्ट्रेस हर्मोनका कारण मानिसलाई डरचिन्ता बढी हुन्छ 
 शरीरमा स्ट्रेस हर्मोन सक्रिय भयो भने  डर मात्र लागिरहन्छ  नेपालमा भूंईचालोको बेला विरामी को रगत परीक्षण गर्दा  धेरै मानिसमा स्ट्रेस हर्मोनको मात्रा बढी भेटिएको डाक्टरले बताएका छन्  लगातार भुइँचालो आइरहेका कारण धेरै मानिस डराएका थिए  त्यस्तैराजनीतिक वा बाहिरी घटनाले पनिमानिसलाई चिन्तित बनाउँछ  कतै कर्फ्यु  लाग्योकतै गोली चल्योकतै बन्द भयोमुठभेड भयो यी घटनाले मात्रै चिन्ता दिने होइन  यी जम्मै कुरा सुनेपछि तपाईंमा " स्ट्रेस हर्मोन  रिलिज हुन्छ  तपाईंलाई डर वा चिन्ता लाग्न थाल्छ  यदि सबै नकारात्मक घटना सुनेर पनि स्ट्रेस हर्मोन रिलिज हुनदेखि रोक्न सकियोभने केही हुँदैन  यस्ता घटना सामान्यतः बालबालिकाले पनि सुनेका हुन्छन्  तर उनीहरूलाई यी घटनाले छुँदैन वा उनीहरूलाई थाहा छैन  उनीहरूलाई चिन्ता हुँदैन  घटनाले तपाईंलाई दुःखी बनाउँदैनत्यो घटनाप्रतिको तपाईंको प्रतिक्रियाले दुःखी बनाउने हो  डर  चिन्ता आउन शरीरमा स्ट्रेस हर्मोन एक्टिभहुनुपर्छ  स्ट्रेस हर्मोनले सकारात्मक  नकारात्मक दुवै कार्य गर्छ  अहिले संसारमा हजारभन्दा बढी रोग छन्वैज्ञानिकहरूले यो पनि भनेका छन् कि मानिसलाई लाग्ने सबै रोगको पछाडिको कारण स्ट्रेस हर्मोन पनि हो 
अलिअलि  स्ट्रेस हर्मोन पनि चाहिन्छनत्र मानिसले सही ढंगले काम गर्दैन  तरधेरै भयो भने गाह्रो पार्छ  स्ट्रेस धेरै भयो भने त्यसलाई टीस्ट्रेस भनिन्छ  यो धेरै स्ट्रेस हर्मोन आउनदेखि रोक्न पनि हाँसोले काम गर्छ  कसरी भनेहाँस्दा एन्डोर्फिन्स रिलिज हुन्छयो साकारात्मक   हर्मोन हो  पोजिटिभलेनेगेटिभलाई काट्छ  कोठामा  अँध्यारो वा उज्यालो मात्रै हुन्छदुवै एकैसाथ  हुँदैन  निरन्तर हाँसिरहने मानिसमा एन्डोर्फिन्स बढी निस्कन्छजसले स्ट्रेस हर्मोनलाई कम गर्छ  दुःखचिन्ता कम हुन्छ  डर दुई प्रकारका हुन्छन्– एउटा लजिकल डर हुन्छ  आगलागी भयो भने  डराउनै पर्यो  अर्कोमानिस त्यत्तिकैकेके परिणाम सम्झेर पनि डराइरहेको हुन्छ  यो त्यत्तिकै डराउने समस्याको समाधान हाँसो नै हो  वैज्ञानिकहरूले निरन्तर हाँस्नेहरूलाई 'डिप्रेसननहुने पनि पत्ता लगाएका छन्  डिप्रेसन उसैलाई हुन्छजसको शरीरमा 'सेरोटानिनभन्ने हर्मोन कम निस्क्यो वा कत्ति पनि निस्केन भने डिप्रेसन हुन्छ  त्यस्तै,एन्डोर्फिन्स निस्केन भने पनि डिप्रेसन हुन्छ  शरीरमा सकारात्मक हर्मोन निकाल्न सघाउने एउटै माध्यम होहाँसो  कुनै रोगका कारण मानिस हाँस्नै नसक्ने अवस्थामा पुग्यो भने  बेग्लै कुरा  तरसामान्यतः हाँस्न सक्ने अवस्था  भने हाँसो धेरै रोगका लागि राम बाण हुने गर्छ    

हाँसोको विज्ञानलाईगेलोटोलजीभनिन्छ  हाँसोले शरीर  मनमा पार्ने प्रभावबारे अध्ययन गर्ने विज्ञान नै 'गेलोटोलजीहो  तरहाम्रो समाजमा हाँसोलाई त्यति महत्त्व पनि दिइँदैन  हाम्रोमा परम्परागत रुपमा नै हाँस्यो कि नास्यो भन्ने अवधारणा पनि   अब यसको लाभ पक्ष हेर्दै यसलाई  लाई सम्पादन गरेर’'हांस्यो कि रोग नास्यो बनाउनु पर्ने भएको    हाम्रोमा गम्भीर प्रकृतिका मानिस वा भद्रभलादमीहरू खासै हाँस्दैनन्  हाम्रोमा कि  केटाकेटी हाँस्छन्कि  महिलाहरू हाँस्छन्या  गम्भीर नहुनेहरू हाँस्छन् भन्ने अवधारणा रहँदै आएको    समाजका प्रतिष्ठित विल्ला लागेकाहरू नहाँस्नेपरिवारमा ठूलाबडानहाँस्ने भएपछि हाँसोले महत्त्व पाउने भन्ने भएन  तर अनुसन्धानले देखाएको  कि हाँसोले भौतिक , मानसिकसामाजिक  आर्थिक लाभ दिलाउंछ  यसबारे धेरै अध्ययन भइसकेको अझै पनि हुँदै  
शारीरिक व्यायामले शरीर स्वस्थ राख्छ  स्वास्थ्य नै सुखको कारक मध्ये  एक हो   आवश्यक मात्रामा शारीरिक कसरत हुन सकेन भने  मानिस शारीरिक  मानसिक रुपमा स्वस्थ हुँदैन  शारीरिक व्यायामले दिने लाभ हाँसोले पनि दिन्छ भन्ने 'गेलोटोलजिस्टलेपत्ता लगाएका छन्  शारीरिक व्यायामले शरीरमाजे प्रभाव पार्छ वा जस्तो फाइदा पुर्याउँछत्यो हाँसोले पनि दिन्छ  हाँस्दा मात्रै अनुहारका ४४  वटा मांसपेसी चल्छन्  हाँस्दा धेरै  मसलको एक्सरसाइज हुने हुँदा हाँसिरहने मानिसको अनुहार त्यति बिग्रँदैन  जस्तोउमेरअघि नै चाउरी पर्दैनखटिरा आउँदैन 
 अनुहारलाई प्राकृतिक रुपमा सुन्दर राख्न हाँसोको विशेष भूमिमा रहन्छ  अप्राकृतिक साधनको प्रयोग अत्यधिक गर्दा अनुहार सुन्दर बनाउन सकिएलात्यसले नकारात्मक असर  गर्छतर हाँसोको कुनै असर ' साइड इफेक्टछैनफाइदैफाइदा   साना बच्चा  खासगरी तरन्नेरिहरूको  अनुहारमा जुन चमकहुन्छत्यसको पछाडिको कारण हाँसो हुन्छ  किनभनेकेटाकेटी  युवती अलि खुलेर हाँस्छन्  अर्को कुराहाँस्दा सबैभन्दा बढी पेट चल्छ  हाँस्दा पेट चल्ने भएकाले अंग्रेजीमा बेलीलाफ’ पनि भनिन्छ  हामी पनि पेट मिचिमिची हाँसियो भन्छौँ  हाँसोले पेटको सम्पूर्ण भागको एक्सरसाइज हुन्छ  पेटसम्बन्धीरोग निको पार्न पनि हाँसो लाभदायी हुन्छ  यदि पेट घटाएर सुन्दर वा सुन्दरी देखिने हो भने पनि हाँसो निकै उपयोगी हुन्छ  मान्छेको कुरूपता पेट बढ्नु पनि हो  उमेर छँदै पेट बढ्यो भने कुरूप  भइन्छ नैसँगसँगै डायबिटिज पनि निम्तिन्छ  सामान्यतः पेट थोरै मात्रै बढ्दा पनि डायबिटिजले आक्रमण गर्ने सम्भावनाधेरै नै रहन्छ  हाँस्दा अनुहारपेट मात्रै नभएर पूरै शरीरका मांसपेसी अछुतो रहँदैन  हातखुट्टा चल्छन्पूरै शरीर थर्कन्छ पनि  यसलाई बुझ्नका लागि घर ढलानको उदाहरण हेर्न सकिन्छ  सामान्यतः हामीले ढलान गर्दा डन्डीले घोँचेर सिमेन्ट खँदिलो बनाउँछौँ  तरठुल्ठूला घर ढलान गर्दा भाइब्रेटरको प्रयोगगरिएको हुन्छ  भाइब्रेटरले जुन कम्पन पैदा गर्छत्यसले ढलान गरेको ठाउँमा सिमेन्टलाई खँदिलो बनाउँछ  त्यस्तैमजाले हाँस्ने मान्छेको पनि पूरै शरीर भाइब्रेट हुन्छ 
 जसकारण पूरै शरीरका कोषमा व्यायाम हुन पुग्छशरीरलाई खँदिलो बनाउँछ  आधा घन्टा व्यायाम गर्नु  पाँच मिनेट हाँस्नुको फाइदा एउटै हुन्छ  अचेल योगमा पनि एउटा पद्दति विकास भएको त्यसलाई भनिन्छ,' हांस्य योग ' लाफ्टर योग भन्ने नामले समेत पुकारीन्छ   जसमा केहीबेर मजाले दिल खोलेरहाँसिन्छवा हाँस्ने अभ्यास गरिन्छ  यो पद्दति अस्ट्रेलिया , युरोप ,अमेरिका लगायतका देशमा बढी नै लोकप्रिय हुन लागेको  
एउटा संस्कृत स्लोक  :

"चन्दनं शीतलं लोके ,चन्दनादपि चन्द्रमाः |

चन्द्रचन्दनयोर्मध्ये शीतला साधुसंगतिः ||-
 अर्थात सुखि मान्छे  असल मित्र  चन्द्रमा  चन्दन भन्दा पनि शितल हुन्छजबकि संसारमा चन्दन  त्यो भन्दा धेरै चन्द्रमा  शितल हुन्छ भन्छन्न। 
 पामको भनाइमा :'ईश्वरको रुप हांसोमा हुन्छ 

यसोत भनिन्छ  'हांसेर  बोल्ने ले खुशी लिन्छ  अरूलाई पनि खुशी दिन सक्छ  तसर्थ हांस्न सक्नुमा सुखको सूत्र लुकेकै  
 मान्छेको मस्तिष्कमा  सय विलियन न्यूरोन्स हुन्छन्  ३५ वर्षपछि दिनहुँ करिब  हजार न्यूरोन्स नष्ट भएर जान्छन्  ति न्युरोनलाई कम सँख्यामा नष्ट हुन दिन , आहार विहार  व्यवहार शुद्द हुनु जरूरी   जब आहार विहार  ब्यवहार शुद्द हुन्छ तव मान्छे हांस्न सक्छ  रोगी    निरास मान्छे हांस्न सक्दैन   हाम्रोशरीरमा ६३९ वटा मांसपेशी हुन्छन्  एक जना मानिस हाँस्दा करिब ४४  वटा मांशपेशीको अभ्यासको एकैसाथ अभ्यास हुने हुंदा आजै बाट परिवारमा हांसो को संचार ल्याउं  
 एक पटक हाँसेर खिच्दा  फोटो सुन्दर  आंउछ भने संधै हांस्ने अभ्यास  गरेमा  जीवन नै सुन्दर हुन्छ   bhimsensap@hotmail.com

                                ।  अस्तु 

  

No comments:

Post a Comment